🪐 El-Bîrûnî ile Güneşi Saymak: Kozmik Takvim Atölyesi

Hakan Yüksel
11 May
2 dakikada okunur

Bir gölgeyle başlayan gözlem, bir usturlabla biten zamanın anlamı

Giriş – Zamanı Hissetmek

O sabah sınıfa büyükçe bir çubukla geldim.Çocuklar baktı: “Bu ne?”“Bayrak mı dikilecek?” dedi biri.“Hayır,” dedim, “gökyüzünü ölçmeye geldik.”

Tahtaya yavaşça yazdım:El-BîrûnîAltına da ince bir cümle:

“Gölgeler zamanı gösterir, ama gözlem onu anlar.”

Gözler büyüdü.Saatlerine baktılar.Ben ise pencereye yürüyüp güneşi işaret ettim:

“Bugün zamanı yalnızca onunla ölçeceğiz.”

Nezaret – Gölge ile Gözlem

Bahçeye çıktık.Çubuğu dik bir şekilde toprağa sapladık.Yanına bir daire çizdik.Görev: Her 15 dakikada bir gölgenin ucuna bir taş koymak.

Saatli değil, gölgeyle yaşanan bir gün başladı.

İlk taşı koyduk. Sonra bir tane daha.Gölge döndü. Uzadı. Kısaldı. Eğildi.Zaman geçti ama hiçbir saat çalmadı.

Bir çocuk dedi ki:

“Gölge, sessiz bir kalem gibi zamanı çiziyor.”Bir başkası:“Sanki dünya kıpırdıyor da biz fark etmiyoruz.”

Tecrübe – Kendi Usturlabımızı Yapmak

Sınıfa döndüğümüzde tahtaya El-Bîrûnî’nin çizimlerini astım.Daireler, dereceler, usturlablar…

Her çocuğa bir daire verdim.Bir iğne, bir ip, bir kâğıt ve bir pusula.Görev:

“Kendi kozmik saatinizi çizin.Dünya dönerken sizin zamanınız nasıl işler?”

Bazıları yıldızları referans aldı.Bazıları gölge çizdi.Bazıları her çizgiye bir duygu yerleştirdi.

Bir çocuk şöyle dedi:

“Benim takvimimde mevsimlerin adı yok.Sadece ilkbahar gülümsemesi ve sonbahar suskunluğu var.”

Tahlil – Zamanın Anlamı

Günün sonunda hep birlikte şu sorunun etrafında toplandık:

“Zaman nedir?”

Cevaplar döküldü:

“Bir şeyin olup olmadığını anlamak.”
“Geçtiğini fark ettiğin an, geçmiş oluyor.”
“Bazen çok ama bazen yok gibi.”
“Zaman, gölgeye düşen düşünce.”

Sonra El-Bîrûnî’nin şu sözüne kulak verdik:

“Zaman, göklerin ritmini yeryüzünde anlamaya çalışmaktır.”

Ve o gün çocuklar sadece zamanı ölçmedi, zamanda yaşamayı öğrendi.

Kapanış – Hayy ile Göğe Bakmak

Dersin sonunda herkes yere çizdiği taşları topladı.Bir çocuk son taşın yanına şu notu bıraktı:

“Güneş aynıydı, ama ben artık aynı değilim.”

Ve biz El-Bîrûnî’nin gözünden bir günü gördük.Saatin tik takıyla değil, gölgenin dönüşüyle düşünmeyi denedik.Çünkü bazen öğrenmek için zaman gerekir.Ama bazen zamanın kendisi öğrenmedir.